Open access is een polariserend thema in de academische wereld. Open access gaat over vrije, gratis online toegang tot wetenschappelijke informatie, zoals publicaties en data. De Nederlandse overheid heeft als doelstelling in 2020 100% open access te realiseren. In het huidige regeerakkoord zijn open access en open science als standaard benoemd. Omdat dit een uitdaging is gebleken, wilde de Vereniging van Universiteiten (VSNU) de strategische dialoog over open access verder stimuleren. Zij heeft gekozen voor scenarioplanning om op neutrale wijze bij te dragen aan het debat.
Op zoek naar verdienmodel
Open access kent vele stakeholders, zoals onderzoekers, universiteiten en uitgevers, maar ook de maatschappij en zelfs grote technologiebedrijven als Google en Apple. Al deze belanghebbenden hebben zo hun eigen mening over open access en waarom dit wel of niet wenselijk is. Onderzoekers willen erkend worden voor hun prestaties, waarbij erkende en exclusieve tijdschriften als Nature of Science een belangrijke rol spelen. Tegelijkertijd willen zij, samen met universiteiten toegang tot zoveel mogelijk onderzoeksresultaten om op voort te bouwen. Uitgevers zoeken voortdurend naar het beste verdienmodel. Lang was dit gestoeld op het verkopen van abonnementen, maar met open acces verschuift dit meer en meer naar een vergoeding voor het publiceren van artikelen en data.
“De scenario’s tonen verschillende toekomsten die ons bewust maken van waar we extra aandacht voor moeten hebben. Zij laten zien welke uitdagingen we hebben om de doelstelling van 100% open access te realiseren. Ook geven zij inzicht in welke instrumenten in welke omgeving het beste werken.”
Darco Jansen, programmamanager Open Access VSNU
Vier toekomstscenario’s
In een werkgroep met belanghebbenden van verschillende organisaties (universiteiten, NFU, NWO, KNAW, VH, SURF, Promovendi Netwerk Nederland, VSNU) zijn de scenario’s tot stand gekomen. De werkgroep had goede gesprekken over de trends en ontwikkelingen en de belangrijkste onzekerheden. Uiteindelijk is gekozen voor aan de ene kant de mate van samenwerking binnen de wereld van wetenschappelijke communicatie. De andere kernonzekerheid gaat over ecosystemen, en of deze open of gesloten zijn. Dit heeft zowel met technologie als met economische krachten te maken. De vier scenario’s vonden veel weerklank in de werkgroep en gaven inzicht in belangrijke uitdagingen. Later dit najaar komt de werkgroep nogmaals bijeen om dieper in te gaan op de strategische opties om de uitdagingen het hoofd te bieden.
Scenario’s stimuleren dialoog
Voor een thema als open access zijn scenario’s bij uitstek het instrument om de dialoog tussen verschillende belanghebbenden te stimuleren. In een complex stakeholderveld, waarin sprake is van tegengestelde en overlappende belangen, kunnen toekomstscenario’s een gezamenlijk startpunt bieden voor het gesprek. De scenario’s zelf zijn apolitiek en schetsen slechts mogelijke toekomsten, ongeacht of deze gewenst zijn of niet. Op deze manier wordt ruimte gegeven aan de verschillende perspectieven die onderdeel zijn van het debat over open access.
Neem voor meer informatie over dit project contact op met Linda Kaput.
