Wanneer je een scope hebt vastgesteld (zie vorig artikel), heb je een duidelijk beeld van waar de scenario’s wel en niet over moeten gaan en hoever vooruit je kijkt. De volgende stap is om naar de externe omgeving te kijken. Scenarioplanning is namelijk een methode waarbij je ‘outside-in’ kijkt, naar belangrijke ontwikkelingen in de buitenwereld. Naar ontwikkelingen waar je zelf geen grip op hebt, maar die wel de vraagstukken opwerpen waarop jouw organisatie moet anticiperen. Vroeger moesten we praten als brugman om organisaties ervan te overtuigen dat externe ontwikkelingen, of het nou zekere megatrends of ontluikende gamechangers zijn, hun speelveld drastisch konden veranderen. Met een ‘dotcom bubble’, twee wereldwijde pandemieën, een schuldencrisis, de Arabische lente, Trump in het Witte Huis, een nucleaire ramp, de Brexit, een vluchtelingencrisis en de oorlog in de Oekraïne die de afgelopen twee decennia kenmerkten, is deze boodschap wel ingedaald. En met o.a. nieuwe golven van internationaal protectionisme, conflicten over schaarse productiemiddelen, disruptieve technologieën, klimaatproblematiek, groeiende sociale kloven en dubbele vergrijzing in het vooruitzicht, kunnen organisaties hun borst nat maken richting de toekomst. Het is daarom belangrijker dan ooit om een goed beeld te krijgen van wat er in die complexe, onzekere buitenwereld gebeurt.
Natuurlijk, kun je de hulp van ChatGPT hierbij inroepen, maar het is vooral waardevol om dit met elkaar in een organisatie te doen, om van elkaars perspectieven te leren. Het kan ook helpen om mensen van buiten (experts, dwarsdenkers, stakeholders) hierbij te betrekken. Samen zie je meer en kun je ontwikkelingen beter op waarde schatten. Het identificeren van relevante externe ontwikkelingen is namelijk makkelijker gezegd dan gedaan. Als mens hebben we namelijk een aantal psychologische beperkingen, of filters, die onze blik op de buitenwereld kunnen verstoren.
Onze filters verstoren onze perceptie
Leventhal & March schreven het invloedrijke artikel ‘The myopia of learning’. Zij geven een overzicht van myopieën (zeg maar filters), die maken dat we informatie niet altijd juist interpreteren. De belangrijkste zijn de temporale, ruimtelijke en hubris myopieën. De temporale myopie zegt dat bij het filteren van informatie de korte termijn altijd prioriteit krijgt boven de lange termijn. De ruimtelijke myopie verklaart waarom we vaak blijven hangen in bestaande structuren en maar heel moeilijk kunnen voorzien dat deze veranderen. De hubris myopie zegt dat we lessen en inzichten uit het verleden vaak als richtinggevend voor de toekomst zien.
Als je scenario’s wilt gaan maken, of alleen een trendverkenning wilt uitvoeren, is het daarom belangrijk om op de hoogte te zijn van deze myopieën en elkaar scherp te houden op blikvernauwing.
De externe omgeving
Voor een compleet beeld is het belangrijk om systematisch te werk te gaan, om de externe omgeving als het ware als een ui af te pellen. De buitenste ring wordt gevormd door de macro omgeving, de middelste ring door de directe omgeving van de organisatie. In ons artikel leggen wij uit wat deze omgevingen zijn en wat handige hulpmiddelen zijn om ze te verkennen.
Wil je meer weten over het verkennen van de externe omgeving, download dan het artikel hier.
Jeroen Toet is senior strateeg bij Jester Strategy en mede-auteur van het boek Scenarioplanning in de Praktijk. Meer dan 10 jaar helpt hij organisaties in de private en publieke sector om toekomstvaste keuzes te maken door middel van allerlei foresight methoden, waaronder scenarioplanning.
Vragen over het artikel? Neem dan contact op met Jeroen: j.toet@jester.nl of 06 11 451311
