Nadat je de externe omgeving hebt verkend en een selectie hebt gemaakt van de meest belangrijke, ‘game changing’ ontwikkelingen, ga je in die selectie op zoek naar kernonzekerheden die de basis gaan vormen van je scenario’s. Dit is de crux van scenariodenken, maar tegelijkertijd ook de meest tegennatuurlijke stap. Als mens houden we namelijk niet van onzekerheid, we zoeken juist zekerheid. Een veelvoorkomende reactie op onzekerheid is dan ook vaak om deze te negeren. Niet bepaald een goede strategie, want onze wereld is juist onzeker. Rekening houden met elke onzekerheid is ook niet gezond. Dat leidt tot verlamming, zoals de ezel in het gedachte-experiment van de filosoof Buridan. Deze kon niet kiezen uit twee balen hooi en hongerde vervolgens uit. Met scenario’s probeer je een middenweg te vinden: je gaat op zoek naar onzekerheden die jouw ‘operating environment’ drastisch kunnen veranderen. Door deze te doordenken in scenario’s (de volgende stap), kun je anticiperen en toekomstvaste keuzes maken.
Kernonzekerheden vormen de basis van scenario’s. Wij hebben goede ervaringen met scenario’s waaraan een assenkruis met twee kernonzekerheden ten grondslag liggen. Je hoeft je natuurlijk niet te limiteren tot twee, maar weet dat met elke onzekerheid of as die je toevoegt, het aantal scenario’s verdubbelt. Als je vier kernonzekerheden als basis kiest, krijg je 2x2x2x2, oftewel 16, scenario’s. Ga die maar eens uitwerken en vervolgens bespreken! Daar word je niet veel wijzer van. Uit ervaring weten we dat vier scenario’s toch echt het maximum is om een goede strategische discussie met elkaar te hebben.
Om daarop uit te komen, zul je eerst twee stappen moeten doorlopen. De eerste is het analyseren van je ‘nettolijst’ van trends om te weten wat mogelijke kernonzekerheden zijn. De tweede stap is daadwerkelijk een assenkruis kiezen, want vaak zijn er meerdere mogelijk. Het assenkruis is als steigerwerk in de bouw. Het is nodig om goed te kunnen bouwen, maar aan het einde zou je het weg moeten halen en er een solide huis staan. Zo is het ook met scenario’s. Het assenkruis vormt het startpunt van het doordenken van meerdere mogelijke toekomsten, maar uiteindelijk zou elk verhaal van de toekomst goed leesbaar en plausibel moeten zijn als je het assenkruis wegdenkt.
Analyseren op mogelijke kernonzekerheden
Een mogelijke kernonzekerheid behoort aan drie criteria te voldoen: 1. hoge impact, 2. hoge onzekerheid, 3. hoge causale invloed. Hierop ga je je ‘trend complex’, je ‘nettolijst’ van externe ontwikkelingen, filteren.
Wil je meer weten over deze trendanalyse en het uiteindelijk kiezen van een assenkruis als basis voor scenario’s? Download dan het artikel hier.
Jeroen Toet is senior strateeg bij Jester Strategy en mede-auteur van het boek Scenarioplanning in de Praktijk. Meer dan 10 jaar helpt hij organisaties in de private en publieke sector om toekomstvaste keuzes te maken door middel van allerlei foresight methoden, waaronder scenarioplanning.
Vragen over het artikel? Neem dan contact op met Jeroen: j.toet@jester.nl of 06 11 451311
